ԴՈՐԲԱՆՏԱՎԱՆՔ
Տեղադրություն. գտնվում է Մեծ Հայքի Գուգարք նահանգի Տաշիր գավառում` ներկայիս Հայաստանի Հանրապետության Լոռու մարզի Սվերդլով գյուղից 3 կմ դեպի հյուսիս-արևելք` Դորբանդ անվամբ հայտնի ընդարձակ գյուղատեղիի հյուսիսային եզրին: Ծովի մակերևույթից բարձր է 1600 մ (N 40°52´58.56´´; E 045°18´57.60´´):
Պատմություն. հուշարձանի հիմնադրման և պատմական հետագա անցքերի վերաբերյալ ոչ միայն վիմագրական, այլև մատենագրական հիշատակություններ չեն պահպանվել: Ավելին՝ մեզ չի հասել անգամ հնավայրի բուն՝ պատմական անվանումը, և ներկայումս ինչպես տեղացիներին, այնպես էլ մասնագիտական գրականության մեջ հուշարձանը հայտնի է օտարաշունչ Դորբանտա-վանք անվամբ, որը ծագում է վանքին կից տարածված և ԺԸ դարի սկզբներից արդեն հայաթափ ընդարձակ գյուղատեղիի անունից:
Թվագրում. ինչպես հորինվածքային, այնպես էլ հարդարանքի տարրերի առանձնահատ-կությունները միանգամայն բնորոշ են Է դարում ստեղծված հայ քաղկեդոնական հուշարձաններին:
Ճարտարապետություն. արևելք-արևմուտք ձգվածությամբ եռախորան խաչաձև-գմբեթավոր կառույց է: Իր հորինվածքային յուրահատկություններով առանձնանում է նույն դարաշրջանին բնորոշ նմանատիպ այլ հուշարձաններից (Թալին, Հնեվանք, Պեմզաշեն և այլն): Այսպես, գմբեթատակ հատվածը ոչ թե քառակուսի է, այլ ուղղանկյուն, իսկ գմբեթաթաղը շրջանաձևի փոխարեն ձվաձև է: Առանձնանում է նաև արևելյան և արևմտյան խաչաթևերի չափերով, որոնք գրեթե կրկնակի երկար են մյուսներից:
Արևելյան խաչաթևն արտաքուստ հնգանիստ է, հարավայինն ու հյուսիսայինը՝ եռանիստ, իսկ արևմտյանը՝ ուղղանկյուն: Ութանիստ թմբուկով գմբեթը հանգչում է խաչաթևերի միացման անկյունները կցող կամարներին միաշարք տրոմպների միջոցով: Թմբուկից անցումը ձվաձև գմբեթին իրականացված է երկշարք տրոմպների միջոցով: Ցածր բեմով ավագ (արևելյան) խորանի երկու կողմերում ուղղանկյուն հատակագծով թաղակապ ավանդատներ են: Ունի երկու մուտք, որոնցից գլխավորը բացված է հարավային խորանի կենտրոնից, իսկ մյուսը՝ արևմտյան խաչաթևի հարավային պատից:
Եկեղեցու արտաքին հարդարանքի տարրերն են պայտաձև կամարաշարով քիվագոտին, մուտքերի եզրակալները և լուսամուտների պսակները: Առանձնապես ուշագրավ է հարավային ճակատի ծայրարևմտյան լուսամուտի պայտաձև կամարաշարի և երկշար ատամնազարդ գոտու զուգակցմամբ պսակված եզրակալը:
Կառուցված է ֆելզիտի սրբատաշ մեծաչափ քարերով, իսկ գմբեթակիր կամարները, թմբուկը, գմբեթաթաղը և խորանների անկյունները՝ սև տուֆով:
Վերանորոգվել է 1980-ական թվականներին:
Եկեղեցուց հյուսիս՝ բլրալանջին, տարածվում է գերեզմանոցը, որտեղ պահպանվել են անզարդ և անարձանագիր տապանաքարեր:
Դորբանտավանքը վաղմիջնադարյան հայ ճարտարապետության յուրօրինակ և բարձրարժեք նմուշներից է: Զուգակցելով բազիլիկի և խաչաձև գմբեթավորի հորինվածքները՝ այն միանավ հորինվածքի գմբեթավորման առաջին նմուշներից է:
